Zachowek to uprawnienie, które przysługuje osobom, które nie otrzymały nic po śmierci osoby bliskiej, która testamentem lub darowiznami dokonanymi za życia rozporządziła całym swoim majątkiem na rzecz innych osób. Sprawy o zachowek nie należą do najprostszych spraw sądowych. W mojej kancelarii pomagam osobom, które chcą dochodzić zachowku, jak i osobom pozwanym o zachowek - niesłusznie lub w zawyżonej wysokości.
Aby wytłumaczyć czym jest zachowek należy zacząć od krótkiego wyjaśnienia rodzajów dziedziczenia w prawie polskim. Kodeks cywilny przewiduje dwa zasadnicze rodzaje dziedziczenia: testamentowe i ustawowe. Dziedziczenie testamentowe polega na tym, że spadkodawca sporządził testament, w którym rozporządził swoim majątkiem na wypadek śmierci, czyli samodzielnie wskazał osoby, które po nim dziedziczą.
Z kolei dziedziczenie ustawowe występuje w sytuacji, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu. W takim przypadku krąg spadkobierców oraz ich udział w spadku określa się na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. W pierwszej kolejności do dziedziczenia powołane są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, którego udział w spadku wynosi nie mniej niż jedną czwartą część spadku. Jeżeli spadkodawca zmarł bezdzietnie, dziedziczy po nim małżonek i rodzice. W dalszej kolejności dziedziczą pozostałe osoby spokrewnione: rodzeństwo, dziadkowie, rodzeństwo rodziców.
W przypadku dziedziczenia testamentowego może zdarzyć się, że spadkodawca cały swój majątek przekazał jednej z osób, która byłaby jego spadkobiercą w przypadku dziedziczenia ustawowego, pomijając pozostałe osoby. W takiej sytuacji, osobom pominiętym w testamencie, które byłby spadkobiercami w przypadku dziedziczenia ustawowego, przysługuje prawo do połowy wartości udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.
Także w przypadku dziedziczenia ustawowego, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu może powstać prawo do zachowku. Taka sytuacja ma miejsce w sytuacji, gdy jeszcze za życia, spadkodawca rozporządził swoim majątkiem dokonując darowiznę na rzecz jednego ze spadkobierców, pomijając pozostałych spadkobierców.
Przykład:
Majątkiem Jana K. była nieruchomość, zabudowana budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym. Jan K. był wdowcem, miał syna i córkę. Nie sporządził testamentu, ale za życia dokonał darowizny nieruchomości na rzecz córki. Po śmierci Jana K. spadek po nim nabyli syn i córka po połowie. Wobec braku innego majątku, pozwalającego na uzupełnienie zachowku, synowi będzie przysługiwało roszczenie o zapłatę zachowku. Jego wysokość odpowiadałaby wartości połowy udziału spadkowego, czyli jedną czwartą wartości spadku, który by mu przypadał, gdyby Jan K. nie dokonał darowizny na rzecz córki.
Zasadniczo, zachowek to suma pieniężna, wynosząca połowę wartości udziału spadkowego, który przypadałby spadkobiercy w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni przysługuje mu dwie trzecie udziału spadkowego, który otrzymałby w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Jak wynika z art. 993 Kodeksu cywilnego przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Natomiast art. 994 § 1 Kodeksu cywilnego doprecyzowuje, że przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Tym samym, jeżeli spadkodawca w swoim testamencie wskazał tylko jednego spadkobiercę, np. jedno ze swoich dzieci, to pozostałe dzieci nie mogą domagać się zachowku, jeżeli spadkodawca za życia dokonał na ich rzecz darowizny, której wartość jest wystarczająca do pokrycia zachowku. Wskazuje na to również treść art. 996 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek.
Roszczenie o zapłatę zachowku, podobnie jak inne roszczenia majątkowe ulega przedawnieniu. Oznacza to, że po upływie terminu przedawnienia osoba zobowiązana do zapłaty zachowku może uchylić się od jego zapłaty. Roszczenia z tytułu zachowku przedawniają się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu lub pięciu lat od otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy), w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Właściwym sądem w sprawach o zachowek jest sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, którym z reguły jest ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy przed śmiercią. W sprawach o zachowek orzekają sądy rejonowe lub okręgowe. Zależy to od wysokości dochodzonego zachowku. Jeżeli roszczenie o zachowek jest wyższe niż 75 000,00 zł właściwym jest sąd okręgowy. W innym wypadku orzeka sąd rejonowy.
Jeżeli spadkodawca przed śmiercią mieszkał w Mielcu sprawę o zachowek rozpoznaje w pierwszej instancji Sąd Rejonowy w Mielcu (dla zachowków, których wartość jest równa lub niższa od kwoty 75 000,00 zł) lub Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu (dla zachowków, których wartość jest wyższa od kwoty 75 000,00 zł).
Jeśli potrzebujesz pomocy adwokata z zakresu zachowku lub prawa spadkowego, w takim przypadku zapraszam do kontaktu z moją Kancelarią Adwokacką, która znajduje się przy ul. Kościelnej 14 w Mielcu.